Wat is stress?

Wat is stress?

Het begrip “stress” neemt tegenwoordig in het denken over gezondheid en ziekte een centrale plaats in, maar wat is stress eigenlijk? Het Engelse woord “stress” betekent letterlijk druk of spanning. Het is afkomstig uit de wereld van de techniek en geeft in principe aan hoe groot de kracht of druk is die kan worden uitgeoefend op bijvoorbeeld bruggen en viaducten, zonder dat er schade ontstaat. Stress heeft dus te maken met het verband tussen belasting (draaglast) en belastbaarheid (draagkracht). Sinds de jaren dertig wordt het begrip “stress” ook gebruikt in de psychologie en de geneeskunde. Met stress wordt dan de spanning bedoeld die optreedt bij een verstoring van het evenwicht tussen de draaglast en de draagkracht van een persoon. Wanneer dit evenwicht te vaak en/of langdurig verstoord is, treden allerlei negatieve symptomen en gezondheidsklachten op. Zo heeft het begrip stress voor ons vooral een negatieve betekenis gekregen.

Stress is echter alledaags en niet te vermijden. Elke situatie of verandering die een aanpassing van ons vraagt, veroorzaakt in principe stress. Dit hoeft niet ongezond te zijn; integendeel, in veel situaties is een gezonde dosis spanning nodig en nuttig om optimaal te kunnen presteren en functioneren. Een eenvoudig voorbeeld van een gezonde spanningsreactie is deze: stel U bent aan het afwassen. U begint met het kostbare glasservies dat U ter gelegenheid van uw huwelijk hebt gekregen. Plotseling springt de poes op het aanrecht, midden tussen de vaat. Ze stoot een wijnglas om dat van het aanrecht dreigt te rollen. In een reflex reageert U en U grijpt het glas voordat het op de grond valt.

De vecht- of vluchtreactie

In een situatie als bovengenoemd komt ogenblikkelijk in uw lichaam een stressreactie op gang. Door prikkeling van een deel van de hersenen en de daarop volgende activatie van een deel van het centrale zenuwstelsel worden bepaalde stresshormonen afgescheiden. De productie van deze hormonen zet een groot aantal lichamelijke reacties in gang. De bloeddruk wordt verhoogd, de hartslag neemt toe, de longblaasjes verwijden zich, evenals de bloedvaten naar de hersenen, de skeletspieren en de krans-slagader. De bloedvaten naar de huid, de ieren en de spijsverteringsorganen vernauwen zich en de spijsvertering wordt grotendeels stopgezet. Aldus ontstaat er een verhoogde toestroming van zuurstofrijk bloed naar de spieren, het hart en de hersenen.

Tevens zet adrenaline de lever aan tot een verhoogde productie van glucose als brandstof voor de spier- en zenuwcellen en de suiker- en vetreserves worden aangesproken om als extra energievoorraad voor de spieren te dienen. De stollingsfactor van het bloed wordt verhoogd, zodat eventuele verwondingen niet leiden tot overmatig bloedverlies. Al deze fysiologische activiteit uit zich onder meer door verwijde pupillen, een samengeknepen keel, gespannen spieren (van bijvoorbeeld nek en schouders), een oppervlakkige en snelle ademhaling, een drog mond, een bonzend hart, koude en zwetende handen en een stijf bekken met gevoelloze geslachtsdelen en een dichtgeknepen anus.

Door al die ogenblikkelijke veranderingen in uw zenuwstelsel bent U dus in staat zeer snel en alert te reageren. Door de lichamelijke reactie op iets waar je van schrikt wordt het lichaam als het ware in staat gesteld de energiebronnen zo snel en goed mogelijk te gebruiken om ofwel te vechten ofwel te vluchten voor eventueel gevaar. Daarom wordt deze reactie ook wel de vecht- en vluchtreactie genoemd. Deze angstreactie is dus een gezonde, noodzakelijke en functionele reactie, die ons in staat stelt te reageren op en ons aan te passen aan nieuwe, spannende en soms zelfs gevaarlijke situaties.

Het is een feit dat wij als mens zonder een zekere mate van stress minder productief en ook minder creatief zouden zijn. Ook zou zonder stress ons prestatieniveau lager zijn; veel mensen presteren beter onder een bepaalde druk. Die druk moet echter niet te hoog oplopen, of te vaak voorkomen. Onder voortdurende spanning staan leidt onvermijdelijk tot psychische en lichamelijke klachten. Dat wat als een stressvolle situatie wordt ervaren, verschilt overigens van persoon tot persoon. Om prettig en productief te kunnen functioneren en niet ziek te worden moet er een evenwicht zijn tussen de hoeveelheid stress die U ervaart en aankunt (dit is dus individueel en persoonlijk!) en de hoeveelheid die U – al dan niet gedwongen – op U neemt. De boog kan niet altijd gespannen zijn!