Chronische stress en burnout

Chronische stress en burnout

Chronische stress is een optelsom van stressreacties waarvan iemand niet of niet voldoende herstelt, hetgeen zorgt voor allerlei stressgerelateerde ziektes en stoornissen.

Een voorbeeld van de gevolgen van chronische stress is het ziektebeeld dat bekend staat als “burnout”. Burnout is een uitputtingsreactie van lichaam en geest op een vaak jarenlange periode van werkstress. Mensen met een burnout hebben het wel vaker over het almaar uitrekken van de elastiek, het geleidelijk leegraken van de accu of het jarenlang net een tree te hoog staan of op de tenen lopen. De werkstress ontstaat als gevolg van een onvoldoende afstemming tussen capaciteiten en behoeften van de persoon enerzijds en de aard van het werk of het team anderzijds. Men heeft alles gegeven voor het werk maar weinig waardering hiervoor ontvangen, men werkte jaren op een plek die niet prettig was, men vervulde een (net) te zwaar takenpakket en ga zo maar door.

Waardoor komt het nu dat voortdurende stress uiteindelijk leidt tot psychische en lichamelijke problemen? Stress op zich is alledaags en niet te vermijden, en de lichamelijke reactie op stress, de zgn. “emergency-reaction” of “vecht- of vluchtreactie” is vaak noodzakelijk en zelfs nuttig. Wanneer dergelijke reacties echter te vaak voorkomen, te lang duren en/of te hevig zijn, zodat er een toestand van chronische stress ontstaat, wordt het een heel ander verhaal. De reactie van ons lichaam op chronische stress verschiltnamelijk nogal van onze “emergency-reaction”.

De hypothalamus, een deel van onze hersenen dat ook heel belangrijk is voor de geheugenfunctie, stimuleert de hypofyse (pijnappelklier) tot afgifte van een bepaald hormoon (ACTH) dat op zijn beurt onze bijnierschors aanzet tot afgifte van onder meer cortisol. Dit hormoon, cortisol, zou je het “chronische stress-hormoon” kunnen noemen. In combinatie met adrenaline en noradrenaline verhoogt cortisol de bloedsuikerspiegel en versnelt de metabolische processen in het lichaam; de bedoeling hiervan is dat er meer brandstof wordt geproduceerd om een hoog niveau van activiteit te kunnen volhouden. In tegenstelling tot de plotselinge pieken van onder meer adrenaline bij de vecht-of-vlucht-reactie gaat het bij het aanmaken van cortisol om een langer aanhoudende activiteit. Wanneer er dus sprake is van langdurige, chronische stress raken allerlei processen in het lichaam ontregeld. Een belangrijk voorbeeld is het immuunsysteem. Cortisol verhoogt de bloedsuikerspiegel en versnelt ons metabolisme: dit zorgt er weliswaar voor dat we langere tijd in staat zijn tot hoge activiteit, maar gaat ten koste van het aanmaken van proteïnen die nodig zijn voor het goed functioneren van het immuunsysteem. Het is dan ook niet vreemd dat we, als we steeds weer op de toppen van onze tenen moeten lopen, kwetsbaarder zijn voor allerlei virussen (denk maar aan de griep), infectieziekten, ontstekingen en dergelijke. Een aantal studies heeft onder andere uitgewezen dat stress de achteruitgang bij bv. Aids-patienten versnelt, terwijl anderzijds stressverminderende ervaringen (bv. social support) de gezondheid van kankerpatiënten kunnen verbeteren. Constante aanmaak van cortisol heeft ook een negatieve invloed op een aantal neurotransmitters (boodschappers in de hersenen: chemische stoffen die de communicatie tussen onze hersencellen mogelijk maken). Een voorbeeld daarvan is serotonine: een belangrijke neurotransmitter die onder meer te maken heeft met het verwerken van signalen uit de buitenwereld en met onze stemming. De precieze wisselwerking tussen cortisol en serotonine is nog niet bekend, maar duidelijk is dat als gevolg van deze wisselwerking een te hoge aanmaak van cortisol onder meer leidt tot depressieve klachten en problemen met concentratie en geheugen.

De kennis van de werking van al deze hormonen en neurotransmitters is nog lang niet compleet; er zal nog veel onderzoek verricht moeten worden. De spreuk “een gezonde geest in een gezond lichaam” lijkt echter concurrentie te krijgen van een nieuwe spreuk: “een gezond lichaam door een gezonde geest”!